recensies De Doorbraak

RECENSIES LIEFDE EN DORPSGEVOEL

Trouw, 06/12/2004, Rinske Wels

Zijlstra doet stap vooruit

'De Doorbraak' heet het nieuwe theaterprogramma en de cd van de band Zijlstra. Een knipoog naar De Dijk, een knipoog misschien naar de situatie van Zijlstra. Hun vorige album 'Tussen Den Oever en New York' was al redelijk succesvol - er stond onder andere 'Durgerdam Slaapt' op waarvoor Jeroen Zijlstra de Annie M. G. Schmidt-prijs 2002 kreeg voor het beste theaterlied. Maar het is alsof het met dit album écht moet gebeuren. Een opdracht aan henzelf en iedereen die luistert: "Breek en ga ervoor/Ga het maken/Durf te breken/Breek door." En later in het couplet: "Voor de kunst/Van het proberen/Ook al blijft er/Niets meer van je heel." Heel typisch Zijlstra, genoemd naar Jeroen Zijlstra, verantwoordelijk voor alle teksten en een deel van de muziek. In die korte, heldere zinnen schuilt poezie. Een gevoel, een verlangen dat heel diep zit en ergens uit moet. Hij wil, zingt hij in het openingslied 'Ik zie wel', iets moois vertellen en of we om zijn woorden willen geven.
Op het podium staan de muzikanten in een halve cirkel met de zanger als middelpunt. De eerste paar nummers verlaat de trompet zijn hand niet. Want daar is het mee begonnen. Jeroen Zijlstra zong altijd al, maar hij ging naar het conservatorium om trompet te leren spelen. Hij raakte in de ban van de jazz. Als zijn mond opengaat, klinkt er die hese, schurende stem. Een waar handelsmerk inmiddels. De avond is een concert, heel theatraal is het niet, behalve hier en daar een lichtstand die de tekst moet ondersteunen. Nee, het is spelen en zingen bij Zijlstra. Eerst spelen, dan komt het praten zo wel, zegt hij letterlijk. Want dat is toch wat deze rasmuzikanten het liefste doen. Een wonderlijke mengeling van jazz, blues, ska, tegendraadse schurende melodieën, afgewisseld met zeer harmonische songs.
Op de vorige cd's van Zijlstra stonden veel nummers in het teken van de zee. Niet verwonderlijk: Zijlstra voer jarenlang als vissser op de Noordzee. De nieuwe liedjes van 'De Doorbraak' ademen nog steeds dezelfde sfeer, maar de onderwerpen zijn wat verder van de zee afgedwaald. Ineens is daar bijvoorbeeld 'Blijft het zo', een lied op de ader van deze tijd. "Door de werkelijkheid ingehaald", zei Jeroen Zijlstra tijdens de premiëre. In het lied vraagt hij zich af hoe het verder moet na New York en Madrid. Tussen de ballads door zitten nummers die hij 'zinloze meesterwerkjes' noemt. Uptempo songs met een wat luchtiger karakter, zoals 'Je bent zo lekker lelijk'. Al met al heeft Zijlsta een stap vooruit gezet, de muziekmachine is nóg beter geolied, de teksten zijn nog kernachtiger en raker, dus laat die grote doorbraak nu maar komen.

Het Parool, 03/05/2003, Edwin Schoon

Ook pal na Koninginnedag maakt Zijlstra nog veel indruk

Zijlstra. Gehoord: 1 mei 2003, Theater Bellevue in Amsterdam.

Jawel, er is een smetje op deze avond. In stamkroeg 't Blaauwhooft ging de formatie Zijlstra op Koninginnedag heel diep. Eerst op het podium en daarna aan de bar. Zanger, tekstschrijver en componist Jeroen Zijlstra waarschuwt het publiek in de kleine zaal van Bellevue maar meteen met schorre stem: "Dit is Zijlstra na Koninginnedag."

Al snel poetsen zijn overgave, het plezier van het vijftal, maar vooral de kracht van het vertolkte dit smetje weg. Want Zijlstra neemt risico's. Het vijftal bracht zelf zijn cd Tussen Den Oever en New York uit. Het leverde ze de Annie M. G. Schmidt Prijs op voor het beste Nederlandstalige lied van 2002 (Durgerdam Slaapt).

Het leverde ze ook concerten op, en zelfvertrouwen, maar niet zonder een prettige dosis zelfspot. Aan het eind van de vertolking van Jutter, waarin Zijlstra de pijn van verbroken liefde tastbaar maakt, voegt hij de stilte toe: "Op dit punt werken we nog aan een lichtplan."

"Dit nummer is nog niet ingestudeerd," kondigt Zijlstra halverwege de avond aan. Hij pakt er wat bladmuziek bij en contrabas-speler Edwin Wieringa begint wild te tokkelen. Er valt een korte stilte. "Subsisdie graag!" roept Zijlstra. Nog tijdens het gelach uit de kleine zaal begint hij breekbaar te zingen.

Het nummer heet Ellen. Het bestaat ook nog niet echt, maar ontstaat deels ter plaatse. Zijlstra schreef de tekst drie weken geleden en de muziek is bij elk optreden weer anders. "En beter," zegt saxspeler en medecomponist Rutger Molenkamp. De contouren van het nieuwe lied worden zichtbaar, voor een eerbiedig stil publiek. Maar bij het quasi-serieuze Dorpsgevoel, geïnspireerd door de kermis van Spanbroek, zingt de zaal mee.

Maar Zijlstra heeft meer te bieden dan de schrijftalenten van zijn voorman. Vooral de inbreng van Molenkamp, met verrassende en tegendraadse saxsolo's, geven diepte aan het groepsgeluid. Pianist Ed Boekee en drummer Nout IngenHousz spelen niet alleen technisch sterk, maar bewegen ook behendig mee met de variëteit van sentimenten

Het brede spectrum van Zijlstra gaat van het subtiele luisterlied Tot Slot, via het swingend sensuele Grietje tot aan de folk van Whiskey en Bier. En hoewel dat laatste lied pas na het optreden zij hoogtepunt bereikt, gaat het alemaal schijnbaar moeiteloos en met zichtbaar plezier

Bij Zijlstra vermengen schijnbare tegenstellingen zich. Dorpsgevoel ontmoet stads durf; een kunstige poëet verzamelt jazzmusici met gevoel voor het levenslied om zich heen. Het blijkt een explosief mengsel te zijn.

Edwin Schoon

''Het moet slingeren: serieus en maf'

Het derde album van de band Zijlstra heet 'De Doorbraak'. De veelal poëtische teksten en melodieën komen, net als op de vorige cd 'Tussen Den Oever en New York', uit de koker van oud-Wieringer en voormalig visser Jeroen Zijlstra. Maar achter hem staat een groep gelijkgestemde zielen. Ze hebben allen een grote inbreng in het eindresultaat gehad. Begin december gaat Zijlstra op theatertournee.

Jeroen Zijlstra (tekstschrijver, componist, zanger, trompettist) uit Durgerdam en Amsterdammer Rutger Molenkamp (saxofonist, componist, arrangeur) zijn de 'Lennon en McCartney' van de band, zoals pianist en toetsenist Ed Boekee hen noemt. De band maakt muziek met een 'hoog zoutgehalte'. Zo staat Zijlstra bekend. "Zijlstra gaat op de nieuwe cd van de zee weg", zegt drummer Nout IngenHousz: "We staan nu op het vasteland. Toch voel je dat de rek er nog niet uit is. Maar het was wel heel spannend, het was toch de vraag wat de 'blauwe draad' van de derde cd zou worden."Al repeterend in een zaal op enkele meters van hun stamkroeg Het Blauwhooft in Amsterdam, werd materiaal weggegooid, en al spelend aangepast. De wens om de cd met een groot orkest op te nemen werd verlaten. Het resultaat ligt dichter dan ooit bij Zijlstra zoals de groep live speelt, zo is de ervaring van de jongens.Het verlaten van het hoge zoutgehalte is een gewaagde stap. Maar volgens Jeroen hoeven fans niet bang te zijn. De 'Zijlstrasound' is op de nieuwe cd gebleven. Net als op de vorige cd's is gekozen voor een combinatie van muziekstijlen. "Serieus en maf", aldus Boekee. "Het moet slingeren, heen en weer", citeert Molenkamp uitspraken van Zijlstra. 'Draag me', 'Hunkeren', 'Schaatsen' en 'Minder drinken' zijn enkele titels van nieuwe nummers.

UitstapjesZijlstra: "Het liefst zing ik ballads. Maar daar kan je geen theateravond mee vullen. Ik heb veel geleerd van het Zappaproject waaraan ik samen met Rutger heb meegedaan. Frank Zappa permitteerde zich veel uitstapjes, maar toch hoor je altijd dat het van hem is."Op de eerste cd 'Olie en Rook' stond het vissersleven centraal. Ook op de tweede cd 'Tussen Den Oever en New York' bleef de zee nog een rol spelen, maar ging Zijlstra achter zijn 'koperen helden' aan. "Toen 'Olie en Rook' ontstond, greep ik terug op eigen ervaringen. De nummers van allebei de vorige cd's waren helemaal af voordat de band ze te horen kreeg. De band heeft nu veel dichter bij het ontwikkelen van de stukken gestaan." De keuze voor de titel 'De Doorbraak' moet volgens de bandleider, met een knipoog worden genomen. Het nummer 'Breek' op de nieuwe cd gaat over breekbaar zijn en breken. Maar ook over 'er voor gaan'. Maar, geeft hij toe, het kan inderdaad ook letterlijk als de doorbraak van Zijlstra worden gezien.Zijlstra staat 27 november in het Vikingschip in Den Oever, een beetje de thuishaven van de oud-Wieringer. Een week voordat op 3 december in theater De Meerse in Hoofddorp de nieuwe theatertournee van Zijlstra officiëel in première gaat. Een toer waarbij zij er trots op zijn dat nu ook een theater zoals De Kleine Komedie in Amsterdam op het programma prijkt. En waarbij in diverse theaters in de grote zaal in plaats van in de kleine zaal gespeeld zal worden.

WaanzinnigEn in dat opzicht is de band gegroeid. Nog niet zo lang geleden droomden de jongens van optredens in theaters. Met de vorige cd 'Tussen Den Oever en New York' kwam deze droom uit. Toetsenist Ed Boekee: "Het is gelukt. We speelden door het hele land, met een bezettingsgraad van tachtig procent. Voor een eerste theatertour is dat waanzinnig. We zijn op Radio 2 'cd van de week' geweest er zijn 10.000 cd's verkocht. Jeroen heeft de Annie M.G. Schmidt-prijs (2002) voor het mooiste theaterlied gekregen voor 'Durgerdam slaapt', een nummer van de tweede cd. De band is gegroeid. Dat hoor je op de derde cd.'' Basgitarist en contrabassist Edwin Wieringa kan door ernstige problemen met zijn rug de eerste theateroptredens niet meemaken. Hij zal de komende periode vervangen worden door oud-muzikant Chris Weeda, de geluidstechnicus die de opnamen van de laatste twee cd's verzorgde, of andere bassisten. Tot en met mei volgend jaar staan er dertig theateroptredens op het programma.

19/01/2005, Jacques J. d'Ancona

Betoverend oergevoel bij Jeroen Zijlstra

Gebeurtenis: Theaterconcert Jeroen Zijlstra, zang en trompet.

Programma: 'De Doorbraak.' Teksten: Zijlstra. Composities:Jeroen Zijlstra en Rutger Molenkamp. Musici: Ed Boekee (toetsen), Edwin Wieringa (contrabas en gitaar), Nout IngenHousz (drums) en Rutger Molenkamp (tenor- en sopraansax). Gezien: 14/1 Drachten, De Lawei. Publiek: 130. Verder in: Zwolle (11/3) en Groningen, De Oosterpoort (13/5); volgend seizoen elders.

Zo'n titel als De Doorbraak is volstrekt misleidend. Prima. De vissersman J. Zijlstra uit Den Oever, die zich door zijn trompet liet inspireren op de weg naar een zingende en componerende tekstschrijver, heeft persoonlijk dijken ondergraven en doorgeprikt, schepen achter zich verbrand en mensen meegevoerd achter zijn gloedvolle horizonnen. Degenen voor wie zijn derde cd - De Doorbraak, dus - als een verrassing kwam, hadden het een en ander gemist aan nuances, contrasten en overgangen tussen pop, blues, ballads, jazz en meeslepende zigeunermelodietjes. Zij zijn op inhaalmanoeuvre, hij niet.

De singer songwriter in Jeroen Zijlstra is desnoods bereid in zijn liedjes ijzer met zijn handen te breken, als hij de kans krijgt iets moois te vertellen, zoals destijds in het gelauwerde Durgerdam slaapt. Een geschoold, 'verantwoord' stemgeluid? Welnee. Het is verpakt in schuurpapier, maar zo persoonlijk als de neten en gebakken voor het kloeke Nederlands waarmee hij laveert tussen de pure, tedere poëzie van miniatuurtjes en de huisbakken beeldspraak van up tempo stukken.

In voortvarende onbescheidenheid stelt hij zich één voorwaarde: hij waardeert het als we er iets aan hebben. Akkoord, ook omdat hij zich in dit theaterconcert omringt met vier voortreffelijke instrumentalisten voor wie hij letterlijk drie stappen terug doet teneinde hen voor de solo's respectvol de ruimte te verschaffen.

En die muzikanten vinden het dan ook weer best dat Jeroen Zijlstra zelf de trompet ter hand neemt. Dat kan, omdat de sfeer klopt. Dat geldt niet alleen voor de nummers waarin de jongens de beat er onder gooien. Juist in de rustige stukken of de parafrase op een zeemanslied werkt de smekende weemoed in de harmonieën van tekst en muziek beestachtig sterk. Het blijft bijna steeds spannend en in de uitloop van de branding flonkert de betovering van het oergevoel.

'Zingen kon ik maar niet als werk zien'

Een zingende visser is Jeroen Zijlstra al lang niet meer, maar het kostte hem zelf tijd aan het idee te wennen dat liedjes schrijven en zingen ook echt werk is. Donderdag staat hij in de Lawei.

Zijn concert heet 'De Doorbraak', net als zijn cd. Geen logische titel voor iemand die al in het bezit is van de Annie M.G. Schmidt-prijs 2002. Dan ben je toch al doorgebroken? Jawel, maar zó eenvoudig ligt het niet bij Jeroen Zijlstra. "Qua aandacht van het publiek was de doorbraak er denk ik al, maar dat wil niet zeggen dat je in je eigen hoofd daar gelijke tred mee hebt gehouden."'De zingende visser' werd hij ooit genoemd. Toen was hij nog niet doorgebroken. Sterker, vijf jaar geleden kende bijna niemand hem. Wie hem één keer had gehoord met zijn rauwe, tegelijkertijd gevoelige stem, zijn poëtische teksten en sterke muziek, met de saxofoon van Rutger Molenkamp, die wist het meteen: hoezo zingende visser? Dit is kleinkunst van de beste soort.'Olie en Rook' heette zijn eerste cd, uit 1999. De meeste nummers gingen over de zee. Drie jaar later maakte hij 'Tussen Den Oever en New York'. Inmiddels had hij zijn varend bestaan - hij was al vijftien jaar visser op de Noordzee - vaarwel gezegd. Hij zei toen: "Ik heb mijn dorp Oosterland, het vroegere Wieringen, verlaten. Ik woon nu aan de droge kant van de dijk." En: "Als ik nu nog had gevaren, had ik echt in de verkeerde film gezeten."Het liedje 'Durgerdam slaapt' van de cd 'Tussen Den Oever en New York' kreeg de Annie M.G. Schmidt-prijs. Toen had niemand een excuus meer om hem niet te kennen. Nu zijn van zijn nieuwe cd op voorhand al een paar duizend exemplaren verkocht. Dringt het nu ook een beetje tot hem door dat hij als artiest, geheel op eigen kracht, is, eh, doorgebroken?"Het bevestigt me dat ik op de goede weg ben. En het is natuurlijk gewoon stoer dat je echt zelf de mensen in de band kunt betalen en dat we onszelf kunnen bedruipen. Ik heb destijds besloten om het allemaal buiten de platenmaatschappijen om te doen. Dat was een gok en het is gelukkig goed gegaan. Maar de doorbraak waar ik met deze titel op doel, is dat er in mijn hoofd, ik zou zeggen eindelijk, iets is doorgebroken. Dat arbeidsethos van de tijd op de Noordzee is heel sterk. Het fysieke tekeer gaan: dat heb ik tot voor kort met werk geassocieerd. Liedjes schrijven, zingen kon ik maar niet als werk zien. Ik heb er drie cd's voor nodig gehad om te accepteren dat die zaken wel degelijk óók werk zijn en niet zomaar wat licht vrijetijdsgedoe."Tot mei spelen Zijlstra en zijn band in een groot aantal theaters door het hele land, een tournee waarvoor hij al jaren met ideeën rondliep. "En het is zo geworden." Hij vindt het plezierig: "Er staan afspraken in mijn agenda. Dat vind ik fijn, het is allemaal al vaag genoeg." Klonk daar toch nog iets van het oude arbeidsethos? "Ik geloof van niet. De optredens zijn een mooie afwisseling met het schrijven van liedjes. Nee, de doorbraak van binnen naar buiten is er. En twijfel is weliswaar een teken van intelligentie, maar ik ben van plan om de komende jaren naar mijn prijswinnende weiland te gaan."Na zijn 'doorbraak' is hij vrij om in zijn teksten over andere onderwerpen te schrijven die hem bezighouden. Op de cd is dat te horen in het nummer 'Blijft het zo?' Een bespiegeling over de veranderingen ook in ieders privé-wereld na de aanslagen in New York en Madrid."Ik woon nu al weer jaren in Durgerdam, een unieke plek, je woont in feite buiten en toch is Amsterdam maar drie minuten weg. Maar zelfs hier.... Het was een prachtige winterdag geweest, de zon ging onder, de maan kwam net op en ineens was daar die zee van blauwe zwaailichten. Was de Zeeburgertunnel afgesloten, vanwege een terreuralarm. Zo dichtbij komt het dus. En als je, zoals ik, op de Twin Towers hebt gestaan en je je realiseert dat daar niets meer van over is... je kunt wel doen van 'niks aan de handa', maar de dreiging is echt heel dichtbij.""Intuïtief houd ik me in mijn teksten verre van beschouwingen over wereldproblemen. Ik wil me zo veel mogelijk blijven bezighouden met de innerlijke wereld." Dat gaat hem goed af, gezien de pareltjes op zijn jongste cd. Maar af en toe moet er ook gelachen worden en moet de band lekker stevig kunnen uithalen. "Dat is niet alleen op een cd, maar ook in het theater noodzakelijk. Je moet af en toe door een stemming heen breken."Dat levert vaak Iers aandoende composities op. Jeroen: "Dat hebben we opgepikt in Nova Scotia. Daar zijn heel veel bandjes en die spelen allemaal dit soort muziek. Opzwepende cafémuziek is het. Wij hebben dat overgenomen, zoals we trouwens wel meer hebben overgenomen en ons vervolgens eigen hebben gemaakt. Daarin is de band gegroeid. We improviseren veel en als je improviseert doe je niks anders dan dat je met andermans stijlen bezig bent."